INFO-MJEDIS SR-DL

GJEOPARQET DHE GJEOMONUMENTET E RRETHIT TE SARANDES.

Prof. Dr. Afat SERJANI

afatserjani@gmail.com

NE KUADRIN TE STUDIMIT: “INVENTARI I UNIFIKUAR I GJEOMONUMENTEVE TE SHQIPERISE” DHE PROPOZIMIT PER INKLUDIMIN NE LISTEN BASHKANGJITUR VKM NR. 676, DT.20.12.2002, SHESHE NE MBROJTJE SI GJEOMONUMENTE DHE GJEOPARQE TE NATYRES SHQIPTARE PO VAZHDOJME PER VITIN 2013 TE FORMULOJME LISTEN PARAPRAKE TE PREFEKTURES SE VLORES.

ME POSHTE PARAQITEN GJEOPARQET DHE GJEOMONUMENTET E RRETHIT TE SARANDES.

Se pari, me poshte jepet lista e gjeomonumenteve dhe e objekteve e gjeoparqeve qe meritojne te vleresohen per tu inkluduar ne VKM per njohje dhe ruajtje.

Lista eshte paraprake, prandaj duhet te shikohet me verejtje si nga grupi i projektit po ashtu edhe nga gjeologet  dhe gjeografet  qe kane punuar ne kete rreth. Si do te shikoni jo per te gjitha gjeomonumentet ka pershkrim te hollesishem.

Se dyti, gjeomonumente jane ndare sipas rendesise ne regjionale (nderkomebetare), nacionale dhe lokale. Gjeomonumente me vlera lokale, mendoj se nuk eshte e nevojshme te kerkohet te inkludohen ne VKM si sheshe ne mbrojtje. E njejta gje mund te thuhet edhe per disa gjeomonumente ekonomike (vendburime), te cilat ne rast nevoje do ti neneshtrohen shfrytezimit, duke ruajtur pjese apo prerje me te spikatura me karakter didaktik.

Se treti,  te gjitha burimet ujore, per rendesine e madhe te tyre ne kuadrin e ngrohjes globale dhe shpellat, te cilat kane edhe nje ligj me vehte, patjeter do te duhet te futen ne gjeomonumente me vlera kombetare per ruajtje.

Se katerti, disa nga gjeomonumentet e dhena me poshte jane marre nga Lista bashkangjitur VKM nr. 676, dt. 20.12.2002, per te cilat nuk jemi shume te qarte se sa vlera kane.

Por ketu mund te kete edhe perseritje apo paqartesi te tjera, prandaj duhet pare me kujdes nga juve. Pershkrimi i hollesishem i gjeomonumenteve eshte bere ne Inventarin e Pare (ne kllapa tregohet indeksi per seicilin gjeomonument), ndersa per monumentet natyrore te inkluduara ne listen bashkangjitur VKM Nr. 676, dt. 20.12.2002 (Lista jepet ne fund te ketij materiali), pershkrimi gjendet ne materialin e Ministrise se Mjedisit.

Se pesti, formularet e dixhitalizimit do te jene me vehte, gjithashtu per seicilin rreth dhe do te jene pjese e studimit.

Se gjashti, theksojme se ne kete inventar, i cili desherojme te jete i unifikuar dhe miratuar, jane inkluduar per here te pare dhe jane peshkruar gjeoparqet e percaktuara nga ana jone, per seicin rreth.

RRETHI  SARANDE

      Rrethi Sarande. Siperfaqja: 730 km². Ka 19 sheshe ne mbrojtje: 4 biodiversitet dhe 15 geodiversitet. Ne rrethin e Sarandes gjenden Parku Arkeologjik i Butrintit, trashegimi kulturore, boterore e njohur dhe mbrojtur nga UNESCO, Ishujt e Ksamilit dhe gjeoekosistemi i plazhit te Borshit. Po ne rrethin e Sarandes ka mjafte gjeomonumente te rendesishme si gjij detar te bukur, shpella karstike, kanione, ujvara, si dhe pyje e drure shekullore.

Ne studimin e gjeomonumenteve te rrethit te Sarandes, krahas autoreve te ketij studimi, ka nje merite te veçante gjeologu Spiro Laska, i cili ne librin e tij  PIQERASI (Patronimia, toponimia dhe gjeografia e tyre) ka pershkruar shume shpella, qafa, burime dhe monumente te tjera te natyres  se kesaj krahine.

Objekte te veçanta (Pikat Tuirstike,  arkeologjike, vende piktoreske):

Objekte arkeologjike: Butrinti, qyeteti antik Onhezmi, Kalaja e Lekursit.

Plazhe turistike: Me te njohura ne  rrethin e  Sarandes: Borshi, Buneci (Piqerasi), Gjiu i Kakomese, Pllakat, Ksamili.

Pika turistike:Lekursi, Ksamili, Borshi, Kakome.

Saranda njihet me emrin  Onchesmas qysh ne Antikitet, nga shekulli i IV-te. Emrin e sotem e ka nga manastiri Kristian me 40 shenjtore. Ne qnder te qytetit jane bere zbulime arkeologjike, midis te cilave mozaiku i madh, mbuluar me rere.      

I.GJEOPARQE TE RRETHIT TE SARANDES

1. Parku arkeologjik dhe natyror i Liqenit te Butrintit dhe ishujve te Ksamilit.

 Qyteti antik i Butrintit perben nje nder trashegimit kulturore me te rendesishme te vendit tone. Ai eshte shpallur trashegimi kulturore boterore nen mbrojrjen e UNESCO-s.

Butrinti arkeologjik vendoset ne ekstremin jugperendimor te liqenit te Butrintit, pjeserisht ne te dy anet e kanalit te Vivarit. Ne zonen e Parkut arkeologjik eshte rritur nje pyll i dendur, qe perben nje monument natyror (biodiversitet), te veçante, ne mbrojtje. Ne anen perendimore te kreshtes gelqerore qe ndan liqenin e Butrintit me detin jane formuar ishujt e Ksamilit, te cilat perbejne nje bukuri te rralle natyrore. Aty, tashme jane ngritur plazhet nder me te preferuarat ne rrethin e Sarandes.  Liqeni i Butrintit dhe qyteti antik jane vendosur ne pjesen me juglindore te Shqiperise, per balle ishullit te Korfuzit.

Mund te themi me bindje se liqeni-Laguna e Butrintit,  rrethuar me male ne te dy anet, me kanalin e Vivarit dhe ishujt e bukur te Ksamilit, sebashku me qyetein antik te Butrintit me pyllin ne te, perbejne nje gjeopark me vlera te medha te trashegimise kulturore dhe natyrore te vendit tone.

Qyteti antik i Butrintit.

Qytetri antik i Butrintit  si trashegimi kulturore boterore njihet dhe mbrohet nga  UNESCO

Objektet kryesore kulturore dhe natyrore te Butrintit jane si me poshte:

-Fortesa trekendore.

-Kalaja e Ali Pashe Tepelenes.

-Kalivo.

-Diapori.

-Flora dhe fauna spektakulare.

-Speciet unike.

Ne Butrint jane bere shume germime dhe zbulime arkeologjike (Ceka, N., 2003). Butrinti gjendet 18 km ne jug te Sarandes. Qyteti i Butrintit permendet per here te pare nga Hekateu ne shekullin e VI (P.E), si pjese e  Kaonit, Shtetit Epirus. Ne kohe te Jul Cezarit (167 P.E.R.), gjate invadimit  Romak, qyteti u kthye ne vendbanim Romak, por Ali Pashai e shkeputi nga kolonite Venedikase. Butrinti arkeologjik provon se gjate shekujve te 7te dhe 6-te  P.E.R., Butrinti ishte nje qender protourbane, dhe gjate shekullit te 5-te  u be qytete i plote. Gjate shekullit katerte u ndertuan Agora, Bulevardi, Tempulli i vogel dhe Teatri qe kishte 1500 vende, i ruajtur per fat deri ne ditete e sotme. Kompleksi i Teatrit dhe ndertesat e tjera si  Tempulli i Asklepit, porkua, banjat, etj., perbejne pjesen me madheshtore te qytetit antik.

Gjate antikitetit te vonshem dhe ne kohen e Mesjetes qyteti perseri lulezoi. Ndertimi i Baptisterise, qe eshte objekti arkitekturor me i rendesishem   i periudhes se hershme Kristiane eshte i kesaj kohe. Baptisteria, me forme te rrumbullakte dhe diameter 13.5m., eshte shtruar me mozaik shumengjyresh, me forma te kafsheve ka vlera te veçanta artistike. Salla ka dy radhe kollana granitike.

Objektet me te medha arkeologjike te Butrintit jane: Amphitheatri, Porta e Kulles, Porta e Luanit,  Nympheumi, Tempulli mbi teattrin, Sanctuari i Asclepiusit,Banjat RomakeSalla e mozaikut shume ngjyresh me permasa 10.15X3.70m, disa objekte te perdorimit te perditshem etj.

Pylli i Butrintit dhe ishujt e Ksamilit jane inkluduar ne sheshet ne mbrojtje sipas VKM Nr. 676, Date 20.12.2002.

Komplesi i liqenit, lagunes, kanalit te Vivarit dhe ishujt e Ksamilit jane formuar ne gelqeroret masiv me çarje te Liasit te poshtem e te mesem. Laguna dhe vete liqeni i Butrintit  jane formuar si rezultat i levizjeve neotektonike dhe perbejne nje fenomen unikal ne ne levizjet komunikuese reciproke me detin nepermjet kanalit te Vivarit. Ne liqenin e Butrintit ka disa lloje peshqish dhe kultivohen midhje me shumice.

Qendra Arkeologjike e Butrintit antik, sebashku me rezervatin e pyllit ne te, perbejne trashegimi kulturorre dhe natyrore ne mbrojtje nga UNESCO. Qendra arkeologjike e Butrintit sebashku me pyllin perbejne nje shembell konkret te nderthurjes se trashegimise kulturore me ate natyrore.

Liqeni dhe Laguna e Butrintit, sebashku me burimet e kripura te Bufit ne anen lindore dhe me ishujt e Ksamilit ne perendim jane nje nder qendrat me te rendesishme arkeologjike dhe gjeoekoturistike ne Shqiperi.

Ishujt e Ksamilit, te formuar ne anen lindore te ngushtices se Korfuzit (Gjiri Tetranise ose kater ishujve ne shqip), ne formacionin karbonatik, neritik te Liasit kane pamje magjepsese.  Gjiri eshte rreth 2.6km i gjere. Ishujt perbejne nje ekosistem detar specifik me floren dhe faunen e tyre, dhe me klimen detare. Per nje kohe te gjate, ne periudhen e monizmit kane qene shpallur rezervat gjuetie. Ishujt e Ksamilit jane nje nder pikat me te bukura dhe me te frekuentuara turistike te vendit. Sebashku me qytetin antik te Butrintit, ishujt e Ksamilit jane bere shume terheqes per vizitore e pushues vendes e te huaj.

2. Gjeoekosistemi Borsh-Bunec

Nga ana jone eshte pershkruar si gjeoekosistem me vehte, por mendojme se plazhet e Borshit dhe Bunecit, me burimet e shumta te ujrave te ftohta dhe me bimesine e gjeomonumentet perreth perbejne nje gjeopark bregdetar nga me interesantet dhe me te bukurit ne vendin tone e me gjere.

Eshte konsideruar si perl e bregdetit Jon dhe e vendit tone. Plazhi i Borshit eshte rreth 3.2km i gjate.  Pergjate bregdetit jane formuar 'oaze' te vogla  me klime suntropikale deri ne tropikale. Sipas M. Kabo, F. Krutaj, A. Berxolli, plazhi i Borshit, i vendosur midis dy perrenjve te shkurter malor ky 'oaz', mund te sherbeje per nje gjeoekoturizem racional. Kjo pjese e bregdetit, sebashku me Himaren perbejne 'polin' me te nxehte ne Shqiperi.

Plazhi i Borshit zbardhon nga pastertia e reres dhe zhavorit karbonatik e silicor. Ne anen jugore te plazhit, rreze shpatit dalin shume burime karstike me uje te ftohte. Fusha e Borshit e sistemuar dhe  kultivuar me agrume dhe ullinj i jep nje pamje te veçante plazhit, ne sfondin e detit blu.

Ne mesin e fshatit, ne rrugen automobilistike rrjedh burimi karstik i Borshit, ne mes te rrepeve shekullore, i cili perben nje gjeomonumente me vlera turistike te veçanta per banoret dhe per udhetaret. Po ketu gjendet vendburimi i travertinave me format karstike e koloidale nga me te bukurat dhe me katarakte te vogla midis shkalleve te veçanta. Ne shpatin ne veri te fshatit gjendet pushimi ne sedimentim me mineralizim uran-fosfatik. Dritaria e mergeleve te Toarianit ose Ammonitico Rosso, ne rruge dhe dolomitet masive ne krah te kanionit te Borshit gjitheashtu jane terheqese per amatoret e gjeoshkencave.

Nbi keto, ne majen e shkembit karbonatik ngrihet ne lartesine 303m mbi niveline detit ngrihet kalaja e Borshit, si monument historik i krahines..

Plazhi i Bunecit gjendet ne gryken e lumit te Bunecit, i cili sebashku me perrenjte qe derdhen ne te ka furnizuar gjirin e Bunecit me material terrigjen, karbonatike e silicor. Plazhi i Bunecit eshte vazhdim i atij te Borshit, nga i cili e ndan nje zone e vogel e bregdetit me shpat te pjerret. Plazhi i Bunecit perfaqeson pjesen me te bukur te vijes bregdetare  prej 3,5km te fshatit Piqeras. Mbi plazhin me rere te paster, me nje gjeresi prej 20-30m, ne shpatet perreth lugines se grykederdhjes te  lumit te Bunecit gjelberon vegjetacioni i agrumeve, ullinjve, dhe bimeve te tjera me gjelberim per gjate gjithe vitit. Lumi i Bunecit e merr rrjedhjen nga Burimi i Bunecit ne shpatin e pjerret, ne kontaktin midis geleqeroreve te vargmalit te Lavanit me flishin. Ne bregdetin midsi plazhit te Bunecit dhe atij te Borshit gjendet burimi-kroi i Kines.

Ketu gjendet edhe limani me portin e vogel te Bunecit. 

Ne pershkrimet e gjeologut Spiro Laska theksohet: “Klima mesdhetare, deti me kthjelltesine e tij, rera e paster, plazhi gjate gjithe gjatesise, si dhe gjiret e bukura, lejojne zhvillimin ne shkalle te gjere te turizmit, bile gjithevjetor”.

II. GJEOMONUMENTET E RRETHIT TE SARANDES

GJEOMONUMENTE ME VLERA REGJIONALE (NDERKOMBETARE):

1. Laguna dhe liqeni i Butrintit  (Indeksi ne Inventarin e pare: V-g-20. Liqeni i Butrintit, dikur gji deti, si rezultat i levizjeve neotektonike  me prirje ngritese, u nda nga deti, me te cilin lidhej vetem nepermjet kanalit te Vivarit. Ketu, ne lashtesi, u ndertua qyteti  i Butrintit, sot qendra artkeologjike me e rendesishme e vendit. Qyteti u fundos gradualisht si rezultati levizjeve neotektonike me sens ules, te cilat vazhdojne edhe sot. Pjesa veriore e liqenit, ka qene lagune, si rezultat i prurjeve te lumenjve te kalases dhe Bistrices. Ishte nje lagune-kenete e vertete  me te gjitha llojet tipike te kafsheve, shpendeve dhe bimeve. Me hapjen e kanalit te Çukes u be edhe tharja e pjeseshme e kenetes , dhe rrjedhimisht, prishja e ekujlibreve natyrore te meparshme.   

2. Antiklinali i Bogazit (IV-15). Gjeomonument struktural. Gjendet ne vazhdimin jugor te brezit  antiklinali te Çikes, zona Jonike. Perben nje fenomen gjeologjik-strukturor klasik,  me bukuri te rralle. Ne nje siperfaqe te vogel, çvishen nga erozioni dhe lumi i Pavlles, te dy krahet e kupoles brahiantiklinale, me prerjen me te plote ne faqen veriore, e cila ngrihet 300m mbi nivelin e shtratit te lumit. Ne nivelin me te thelle, ne te dy anet e lumit, dalin gelqeroret masive me çarje te Liasit te poshtem e te mesem. Mbi ta, me pushim ne sedimentim te tipit  'Hard Ground'  vendoset nje shterese e holle fosforit uran mbajtes ne faqen jugore, ndersa ne ate veriore vendosen gelqerore me silicore te Jurasikut te siperm. Ne gelqeroret masive, neritike te Liasit eshte infiltruar mineralizimi fosfatik uranmbajtes ne forme damaresh, xhepash e folesh shume te çrregullta. Me punime gjeologjike eshte zbuluar dhe vleresuar vendburimi i Bogazit me fosforite uranmbajtese. Fenomeni i pushimit ne sedimentim verehet edhe ne nivelet e siperme te prerejes antiklinalit, e cila shprehet me mungesen e horizontit fosfatik te Kretakut te siperm ne kete strukture. Eshte gjeomonument-shehs ne mbrojtje sipas VKM Nr. 676, date 20.12.2002.

3. Gjiu i Kakomese (V-c-14). Gjendet ne veri te Sarandes. Gjiu i Kakomese, me nje bukuri te rralle, futet rreth 550m ne brendesi te tokes, me nje gjatesi prej rreth 2km. Ndertohet nga formacioni karbonatik i Jurasik-Kretakut. Bregu lindor i tij eshte i bute, me plazh pothuajse te virgjer, me rere karbonatike e silicore shume te paster. Shpatet jugor dhe verior jane te pjerret, shkembor, te thepisur, me lartesi rreth 15-20m. Faqet e gjirit te Kakomese gjelberojne nga vegjetacioni gjate gjithe vitit. Ky gji dallohety per formen e rregullte, thellesine e detit, ujin e paster blu, dhe klimen e shendetshme. Ne kodrat perreth ngrihen dy manastire, ne pozicione shume piktoreske.

4.Gjiri i Qefalit. Eshte nje gjeomonument tektono-struktural. Gjendet ne veri te Sarandes, ne bregdetin e rivieres Joniane. Ketu, ne shpatet si mure abrazive te detit, dalin formacionet karbonato-silicore mesozoike me rrudhosje te shumta, te cilat formojne  nje peisazh gjeologjik te rralle. Rrudhat kane forma dhe permasa te shumellojshme. Larmia e ngjyrave te shtresave vjen nga dallimet midis shkembinjve te bardhe karbonatike, gelqerore pelagjik me ngjyrat e ndryshme te shtresave te holla silicore.

GJEOMONUMENTE ME VLERA NACIONALE:

1.Shpella e Xares (V-d-35). Ndodhet ne fshatin Xare te Sarandes. Eshte nje nga shpellat me te rendesishme te vendit. Ne kete shpelle jane gjetur instrumente te periudhrd de Neandertalit, periudha me  evjeter humane  e njohur ne Shqiperi.

2.Shpella e Xoxes ne Konispol ( Omerik) , (V-d-36). Gjendet ne lindje te Konispolit, ne malin e Konispolit, ne krahun juglindor te antiklinalit te Bogazit. Eshte nje shpelle me vlera arkeologjike, ne te cilen jane gjetur gjurme te jetes ne lashtesi. 

3. Shpella e Lukoves ne Sarande

4. Stera e Galicave, Piqeras. Sipas S. Laskes, ndodhet ndermjet Gurit te mbire dhe shpellave te Gjirokulles. Ka formen e nje pusi me siperfaqe 15X20m, ndersa thellesia nuk dihet. Jehona e gurit te hedhur vazhdon gjate.  Emri vjen nga zogjte 'lakuriq nate', te cilet jane me shumice ne te.

5. Shpella e Bobotait, ne malin e Piqerasit. Me kete shpelle lidhet legjenda e vajzes qe vrau gjarperin me kusi.

6. Shpella e Katundishtit, Piqeras. Ndodhet mbi rrugen Piqeras-Borsh.

7. Shpella e Hile. Ndodhet mbi burimin e Nikoqirit, ne afersi te kreshtes malore qe ndan shpatin bregdetar nga lugina e Galishtit.

8. Shpella e Simos, Piqeras. Ndodhet ndermjet perroit te Bathishtes se siperme dhe Qafe Dardhes, poshte rruges se Zonjes. emri lidhet me çobanin qe e ka perdorur per bagetite.

9.Dalja e meregeleve me amonmite tek Manastiri (“Ammonitico Rosso”). Ne zonen bregdetare, ne veri te ishujve te Ksamilit, ne perendim te Manastirit del pakua e mergeleve te kuq te Toarianit  me amonite. Pikerisht ne buze te detit mergelet e Toarianit formojne mure shkembore qe bien thik ne det. Nga ngjyra karakteristike vishnje ato dallohen qe larg. Eshte dakja me e spikatur dhe me afert me rr ugen automobilistike.

10. Terracat detare te Borshit (V-g-19). Ne Borsh, tek shkalla e Matogaxhait, dhe Buza e Pragomit, gjenden terracat detare, te formuara ne bregun e dikurshem te detit. Dallohen gjurme  te relievit te vjeter abraziv, me formen e terracave detare. Jane rezultat i veprimtarise neotektonike.  

11. Qafe Bot (Indeksi: V-a-41).  Ka lartesi 125m mbi nivelin e detit. Perben nje formim        erozional me konture te buta dhe ne nivele te uleta (300-500m). Eshte nje nyje komumikimi    midis  Konispolit (Shqiperi) dhe Filatit (Greqi). Eshte formuar ne  gelqeroret e Kretakut.

12. Burimet e kripura te Mullirit te Rrezes. Ne lindje te  liqenit te Butrintit, ne kontaktin e mbuluar te str4uktures karbonatike te Milese me formacionin evaporitik te Mursise dalin burime te medha te ujrav te kripura. Burimet dalin nga thellesia dhe kane debit te pa ndryshueshem.

13. Kanioni i Borshit (V-b-44). Kanioni ose Gryka e Borshit eshte formuar nga lumi i Borshit ne prag te zbritjes ne fushen bregdetare. Kanioni eshte 300m i thelle.  Ketu lumi nderpret skajin me jugor te antiklinalit te Çorrjave, me formacion karbonatik te Jurasik-Kretakut. Kjo strukture ketu ngrihet pothuasjse vertikalisht. Ne anen lindore ne majen e kreshtes ngrihet Kalaja e Borshit.

14. Burimet karstike te Fterres. Ne fshatin Fterre dalin burime te fuqishme ne kontaktin e dolomiteve te Triasikut, te antiklinalit te Fterres  me formacionin flishor te sinklinalit Fterre-Borsh. Furnizimin e marrin nga baseni karstik karbonatik i brezit Lavan-Fterre, pjese e brezit antiklinal te Kurveleshit..

15. Burimet kiarstike te Borshit. Dalin ne krye te fshatit Borsh, mbi vendburimin e travertinave.Jane disa burime pak mbi rrugen automobilistike Borsh-Qeparo. Perbejne objekt natyror gjeoturistik.

GJEOMONUMENTE LOKALE:

1. Qafa e Gjashtes (V-a-40). Eshte ne pozicionin emocionues per vizitoret para se te hyjne ne Sarande. Eshte qafa qe lidh luginen e Vurgut me Bregdetin e Sarandes dhe hyrja kryesore per ne qytet nga krahinat e vendit. Ka lartesi 120m mbi nivelin e detit.

2. Qafa e Shen Vasilit (V-f-19). Eshte nje qafe  erozionale, e formuar ne kontaktin e shkembinjve me ndyshime te theksuara litologjike: Ne kontaktin e gelqeroreve te struktures se Lavanit ne ekstremin jugor me flishin e sinklinalit te Nivice-Bubarit. Kontakti duket qarte ne shpatin ne juglindje te fshatit Shen-Vasil. Eshte nuje komunikimi midis vurgut dhe rivieres.

3. Qafa e Drrases (V-f-20). Eshte nje qafe erozionale-tektonike-litologjike. Eshte formuar nga erozioni i formacionit flishor te sinklinalit te Fterres, ne kontaktin tektonik te tij me shkembinjte karbonatik te antiklinalve te Fterres ne lindje dhe Çorrajve ne perendim. Perben nje qafe te rregullte me formen e germes 'U'. Sherben  si nyje komunikimi midis krahinave te Fterres e Borshit ne jug, dhe lugines se Shushices ne veri.

4. Qafa e Valeve (Indeksi: V-a-43).  Eshte nje qafe erozionale, e formuar ne sinklinalin e Valeve,      midis malit te Fterres dhe atij te Luces, ne lartesi 1250m mbi nivelin e detit. Eshte klasike, me formen e germes 'U'. Eshte nyje komunikimi  midis krahinave te Borsh-Fterre, kalases dhe asaj te Kardhiqit te rrethit te Gjirokastres.

5. Qafe Kruath (V-a-44). Ndodhet ne krahun lindor te antiklinalit Fterre-Galisht.  Eshte nje dafe erozionale me lartesi 1055m., ne kreshten Lugje-Galisht. Sherben si nyje komunikimi midis lugines Borsh-Fterre dhe pellgut te Kalases.

6. Kanioni i Leshnices ne rrethin e Sarandes. Gjendet ne krahinen e thelle te Theollogos. Eshte formuar nga lumi i Leshnices qe çan strukturen karbonatike.

III. LISTA E SHESHEVE NE MBROJTJE PER RRETHI E SARANDES  SI MONUMENTE TE NATYRES SHQIPTARE (Sipas VKM nr. 676, dt. 20.12.2002)

Rrethi  Sarande

1.    Rrapi i Nivices

2.    Rrapi i Shenvasise

3.    Rrapi i Dhivrit

4.    Shkeputje tektonike e lloit shtytje – Borsh

5.    Faleze e vjeter – Borsh

6.    Poria ( guri i Porise) Borsh

7.    Gryka e Bogazit

8.    Kanoini i Leshnices

9.    Gjiri i Kakomese

10.Pllakat e Sarandes

11.Shpella e Konispolit

12.Shpella e Lukoves

13.Kanali i Vivarit

14.Liqeni i Rezes

15.Burimet e kripura te Mullirit (Rrezes)

16.Burimet karstike te Fteres

17.Pylli i Butrintit

18.Ishujt e Ksamilit

19.Ixuari i Borshit